“Een goede kunstopdracht haalt de beladenheid weg”

“We leven in een schijndemocratie”, staat er op een van de gele post-its, in het biechthokje van de kapel in het Eemklooster. Op deur van het rood verlichte hokje hangt een postertje met de tekst: “Biecht hier je meest polariserende gedachte op”. Of je nu rechts of links georiënteerd bent: niemand is vrij van zwart-wit denken, dat maakt deze ludieke binnenkomer bij de bijeenkomst ‘Kunst in tijden van polarisatie’ wel duidelijk. En juist dat besef, dat we allemaal ons eigen perspectief hebben en steeds meer opgesloten raken in onze eigen waarheid, is misschien wel de rode draad in deze bijeenkomst.

Mooie gesprekken tussen studenten

Wat heb je aan dat besef als docent en hoe kun je jongeren weer dichter tot elkaar brengen en werken aan een meer tolerante en empathische sfeer op school? Want dat de polarisatie niet alleen in media en politiek, maar ook op school is toegenomen, daarover zijn de deelnemers het wel eens. “Als docent is het zeker herkenbaar,” vertelt Mirelle Beens, docent creatieve deskundigheid en cultuurcoördinator bij MBO Amersfoort. “De doelgroep waarmee we werken is heel breed en er speelt van alles, waar je als school iets mee moet. Het mooie aan kunstonderwijs is dat je iets anders bij studenten ziet gebeuren dan in bijvoorbeeld theoretische lessen. Als je samen bezig bent iets te maken, in een creatief proces zit, dan ontstaan er vaak mooie gesprekken tussen studenten met verschillende achtergronden.

Online leven van jongeren

Dat die polarisatie zich niet alleen op het schoolplein afspeelt, maar voor een nog groter gedeelte in de online wereld, laat mediapedagoog Jacqueline Kleijer zien in haar keynote. Jongeren spenderen gemiddeld 8 uur per dag online, weet Kleijer. Voor een docent is dat flinke concurrentie, zeker als je niet weet wat zich daar afspeelt en wat jouw leerlingen of studenten er zoeken. Een van de aanwezige vo-docenten beaamt in een gesprekje na afloop dat het belangrijk is om de online omgeving van jongeren te kennen: “In de keynote kwam ook influencer Andrew Tate langs en hoe hij voor veel leerlingen een soort held en houvast is, maar ook hoe hij voor meer verdeeldheid zorgt tussen meisjes en jongens. Dit is volgens mij veel meer aan de hand dan wij denken, maar leerlingen hebben het daar niet over met docenten, het speelt zich af in hun eigen wereld.”

Activistische kunst als aanjager van kritische creativiteit

Hoe je de denkwereld van jongeren openbreekt in de klas, dat konden de deelnemers ervaren in de verschillende deelsessies. Van het interactieve Smaakstation, waar jongeren hun mening kunnen tappen en zo zien hoe uiteenlopend de standpunten over een stelling kunnen zijn, tot ‘Ode aan de twijfel‘, een workshop waarin de waarde van twijfel over je eigen mening en perspectief centraal staat. In de sessie Wicked Arts Assignments liet educatie-ontwerper Arida Bandringa zien hoe spannende kunstopdrachten aan de hand van activistische kunst een ingang kunnen zijn voor het bespreken van gevoelige thema’s. Vervolgens bedachten deelnemers zelf ook zo’n opdracht. ‘Maak een vakantiefolder voor het land waar je naartoe zou vluchten als er oorlog uitbreekt’, luidde bijvoorbeeld een idee van een van de groepjes, ingegeven door het kunstwerk ‘Inflatable Refugee’ van het collectief Schellekens en Peleman.

Mirelle Beens was aanwezig bij deze workshop, waar ze geïnspireerd uitkwam: “Ik denk dat zo’n opdracht heel goed werken in de klas. Ik bedacht zelf een wicked arts assignment bij de Teeter-Totter wall van kunstenaar Ronal Rael, een knalroze wipwap op de grens tussen Mexico en de VS. Een kunstwerk dat gaat over de muur die Trump wil bouwen. Je kunt in de klas een discussie voeren over die muur zelf, maar met een opdracht geïnspireerd op dit kunstwerk verleg je de focus naar waar het eigenlijk over gaat: de verbinding maken met andere groepen mensen, over de grens heen. Als je zo’n onderwerp zomaar op tafel legt, kan het er heel fel aan toegaan in de klas. Met een goede kunstopdracht haal je de beladenheid weg van het onderwerp. Je voorkomt dat iedereen gelijk losgaat op het onderwerp, zoals dat social media vaak gaat. Een wicked art assignment is dan een hele mooie manier om maatschappelijke onderwerpen op een veilige manier bespreekbaar te maken.”

[zwart. Wit.]

Toepasselijk gekleed in zwart en wit sloot audiovisueel kunstenaar zoophis. de middag af met diens poëtische indrukken van de middag. Het zwart-wit kwam tot verstilling in de serene foto’s van de gangen in het Eemklooster. Verbinding is een constant veranderend proces, dat steeds weer begint bij een open blik, zo leek diens bijbehorende spoken word [zwart. wit.] dat eindigt met de woorden:

zwart

wit

ik ben op zoek
naar een grijs gebied
waarin ik niet word gezien
voor wie jij denkt dat ik ben
voordat ik zeg
wat ik ben
verandert dat
op ieder moment
mag het tussen ons in opnieuw
worden verkend
als ik slechts de vraag durf te stellen

wat leeft er?

Meer informatie
Kunst in tijden van polarisatie is een samenwerking tussen NEOS, Kunst Centraal en Cultuur & School Utrecht. Lees hier de uitgebreide beschrijving van alle deelsessies.

Wil je als docent ook werken aan meer begrip en empathie op school? Neem gerust contact op met een van onze adviseurs voor mbo en voortgezet onderwijs. Mail naar: team@neoscultuuronderwijs.nl 

Fotografie: Marieke Duijsters