“Als je goed kijkt, verandert herrie in een leerproces”
Het vastpakken van een stuk klei, het scheuren van papiertjes of het horen van een liedje. Met hun oneindige nieuwsgierigheid voelen, horen, zien en ruiken peuters er de hele dag op los. Wat gebeurt er als we dit zintuiglijk leren de vrije loop laten? En hoe pas je dit toe als pedagogisch medewerker? Daarover gaat de nieuwe podcast ‘Peuters prikkelen met kunst’.
Met een lepel tegen de verwarming tikken en dat honderd keer. Wie had gedacht dat jonge kinderen op die manier van alles over zichzelf en de wereld leren? Zintuiglijk leren wordt het ook wel genoemd. Speelse, onderzoekende, spontane gedragingen die vooraf gaan aan de taal.
Tussen de penselen, verf en schilderijen sprak Sander de Heer over dit onderwerp met Cathalijne Smulders en Hanneke Saalting, twee bevlogen kunsteducatoren. Wat is zintuiglijk leren precies en hoe kun je als pedagogisch medewerker eenvoudig ruimte geven aan dit soort spontane leerprocessen? Die vraag stond centraal in deze derde aflevering van onze podcast over kunsteducatie voor het jonge kind.
Ben je als kunstenaar op zoek naar verfrissende, nieuwe geluiden of bewegingen? Ga dan vooral eens kijken op een kinderdagverblijf, tipt Cathalijne Smulders. “Wij volwassen zijn ‘normaal’ geworden,” vertelt ze, “we lopen en zitten op een bepaalde manier en spreken volgens bepaalde codes. Hele jonge kinderen kennen nog geen betekenis toe aan dingen. Geef ze een functioneel object, zoals een kopje, dan gaan ze daar op heel verschillende manieren mee om. En dat is voor mij het kenmerk van creativiteit, dat je dat wat bestaat op een andere manier gaat zien of gebruiken.”
Rijkdom aan leerprocessen
Vanuit deze filosofie richtte Cathalijne Kleintje Kunst op, de organisatie die kunstenaars dichtbij jonge kinderen brengt en interactieve programma’s ontwikkelt. De kunstenaars die namens Kleintje Kunst op bezoek komen bij kinderdagverblijven werken puur zintuiglijk, zonder taal. Want in alles wat peuters doen met hun zintuigen, het luisteren, kijken, voelen, tasten, zit een rijkdom aan leerprocessen verstopt, die wij als volwassen geneigd zijn over het hoofd te zien en soms ook neigen af te remmen.
Ik besta, ik doe ertoe
Hoe dat komt? “We vergeten vaak dat een kind het nodig heeft om heel vaak tegen iets te slaan,” vertelt Cathalijne. “Hoe meer een kind een effect voelt van een bepaalde beweging, hoe meer het voelt: ik besta, ik doe ertoe.” Bovendien leggen jonge kinderen volgens Cathalijne niet in een keer een relatie tussen hun handelen en het effect: “Ze moeten meerdere keren met die lepel slaan, voordat ze voelen: hee dat voelt niet fijn voor mijn vingers. Op dat moment ontstaat er een innerlijke motivatie om anders te gaan bewegen. Als jij na 2 x slaan: stop daarmee, dan ontneem je een kind de kans om zelf te ervaren en leren dat zo’n beweging misschien pijn doet. Sterker: dat je het natuurlijke leerproces op dat moment stopt.”
Verbinden met de wereld
Hanneke Saalting is het hier roerend mee eens. Naast haar werk als kleuterleerkracht en kunstenaar, doet ze promotieonderzoek naar ‘het verbeeldend denken van jonge kinderen’. Ook voor Hanneke gaat de zintuiglijke ervaring aan elke leerervaring vooraf. “Zintuiglijk leren is de eerste manier waarop we ons verbinden met de wereld. En dat gaat ons hele leven door. Er komt een zintuiglijke prikkel binnen en die relateer je aan wat je eerder hebt geproefd en gevoeld. Zo leert een kind ook: leren is reageren op de wereld om je heen.” Juist kunstenaars kunnen daarom volgens Hanneke heel waardevol zijn, omdat ze ons leren om echt goed waar te nemen: wat gebeurt er nu bij het kind, en wat kan ik als pedagogisch medewerker nu doen om die ervaring te verrijken. Hanneke: “Herrie verandert dan in een leerproces, als je maar goed kijkt.”