Kunst met Impact: nieuwe verhalen voor een nieuwe wereld

‘Ik ga meteen met de deur in huis vallen. 
De wereld wordt niet beter van kunst en cultuur. 
Ik herhaal: de wereld wordt niet beter van kunst en cultuur.’

Aan het woord is de pop Barrie, bespeeld door van Barend van Daal, acteur bij Het Filiaal theatermakers. Eigenlijk was het Barend die de Conferentie over Impact met Kunst zou openen, met een vlammende speech over de kracht van kunst en creativiteit. Maar Barrie is brutaal en grijpt de microfoon, om de zaal te waarschuwen voor de gevaren van kunst.

‘We willen maar één kant op: de veilige kant. 
Zonder gevaren. Zonder risico’s. 
Rechtdoor langs de hoofdweg. Geen kronkelende zijpaden. 
Geen onverlichte steegjes. 
Nee, de gebaande paden, daar moeten we overheen!’

Een populist pur sang, die Barrie. Die houden immers wel van lekker bekkende oneliners. En hun uitspraken herhalen, doen ze ook graag. Maar dan wijst Barend de pop er fijntjes op dat hij zelf ook een product is van creativiteit. Totale verwarring is het acute gevolg: wat gebeurt er… mijn hersenen smelten… omdat ik kunst ben natuurlijk! Stamelend verlaat de ‘POPpulist met zijn begeleider Barend de zaal, om plaats te maken voor keynote speaker Kees Klomp.

Van hoofd naar hart

Na zoveel cultuurpessimisme is de zaal even stil, in afwachting van het verhaal van Kees Klomp. Als programmamanager Agency bij Hogeschool Windesheim werkt Klomp aan een nieuwe benadering van het (economisch) onderwijs. De noodzaak daartoe legt Klomp ook uit en dat is geen vrolijk verhaal. Niet alleen de cijfers rondom klimaatverandering wekken zorgen op, ook de economische gevolgen die wetenschappers voorspellen, zijn dramatisch: een daling van 50 % van het bruto nationaal product, wereldwijd.

Van homo economicus naar homo florens

Geen goed nieuws, maar het urgentiebesef dat het veroorzaakt is volgens Klomp cruciaal in het klaslokaal. Juist met de sombere maar eerlijke feiten kun je studenten raken in het hart. En die emotie zet aan tot inventiviteit en actie. Dat begint bij de problemen te zien als symptomen die uit onze systemen voortkomen. En vervolgens te analyseren op welke verhalen die systemen zijn gebouwd. ‘Kapitalisme is een natuurwet’ is zo’n vaak verteld verhaal. ‘Ik bezit, dus ik besta’, een andere. Wat we nodig hebben in het onderwijs, maar eigenlijk als hele samenleving, zijn nieuwe verhalen, vanuit een nieuw mensbeeld. Van ‘homo economicus’ waarin persoonlijk gewin voorop staat, naar de ‘homo florens’, een mensbeeld waarin meer plaats is immateriële behoeften, zoals zingeving en betekenisvolle relaties. Verhalen over floreren in plaats van groeien. Het cultuuronderwijs leent zich perfect voor het maken van dit soort nieuwe verhalen.

We staan er samen alleen voor

Na de keynote gaan de ruim honderd onderwijs- en cultuurprofessionals uiteen voor de keuzeworkshops. Op zoek naar tools en handvatten om samen met kinderen en jongeren die nieuwe verhalen te maken over onszelf en hoe we willen samenleven. Deelnemers konden kiezen uit een programma van negen verschillende cultuurmakers die een inkijkje geven in hun keuken.

Bij de workshop door Loesje (die van de posters) schuiven zestien docenten, ICC’ers, kunstvakdocenten en professionals uit het sociaal domein aan. Een van hen is Sarah de Vries, coördinator bij ABC-Amersfoort. ‘Ik wil al heel lang een Loesje workshop doen, dus toen ik het programma zag, greep ik mijn kans.’ Tijdens de workshop gaan deelnemers in een uur tijd via de Loesje schrijfmethode zelf een Loesje-tekst schrijven. Het grote geheim? Iedereen kan een Loesje poster bedenken, de kunst is om het samen te doen, door steeds door te associëren op elkaars woorden.

Sarah: ‘Een hele mooie methode die ik zeker ga inzetten in de wijk Vathorst. Veel bewoners zitten hier op hun eigen eilandje en hebben het gevoel er alleen voor te staan. Ik zie het wel voor me dat we verschillende wijkbewoners Loesje-posters bedenken over eenzaamheid en die ophangen in de wijk. Zodat mensen zien: we staan er samen alleen voor.’

Verborgen verhalen ophalen

Bij de Makkers uit Zwolle draait ook alles om mensen en hoe ze samenleven. Deze theatermakers houden niet zo van donkere theaterzaaltjes. Liever gaan ze de stad en wijk in, om op een originele manier in contact te komen met de bewoners en zo de verborgen verhalen op te halen achter de problemen in een stad of wijk. Op basis van die verhalen maken ze vervolgens een voorstelling of presentatie, die ze meestal ook op de locatie zelf opvoeren.

Creatieve interventies noemen ze het, die verrassende vormen om verhalen op te halen. Zo bouwden ze een pop-up voortuintje in de Oosterparkwijk in Groningen, omdat ze zagen dat mensen in deze wijk veel aandacht hadden voor hun tuintjes. Twee dagen in de week schonken de Makkers koffie & thee en serveerden zij de lokale snack ‘eierballen’. Zo werd hun tuintje een gezellige hangplek, waar de Oosterparkers graag hun verhalen deelden.

Het hele jaar kerst

In deze tweede workshopronde neemt Yuna Linda de deelnemers mee in de zeven stappen waarmee de Makkers samen met betrokkenen tot hun creaties komen. Daarna gaan de deelnemers zelf aan de slag met een creatieve interventie voor een van de wijken in Amersfoort. Sebe Emmelot en Leintje Hoogenkamp kiezen voor het Soesterkwartier. ‘In de laatste tien seconden hadden we ineens een Eureka moment!’ vertelt Sebe. ‘Kerst verbindt alle bewoners in deze wijk. Iedereen houdt van het kerstgevoel. Stel nu dat je dat het hele jaar zou kunnen hebben, wat is het dan dat wilt delen met de ander? Zo kwamen we op het idee van het inrichten van een kerstplein met kerstboom, middenin de zomer. Met als uitnodiging aan de bewoners: wat voor voor cadeautje leg jij onder de boom en voor wie?’

Verander het verhaal

‘Te gek!’ vond Sebe deze workshop, vertelt hij na afloop. ‘Het maakt vraagstukken die heel ingewikkeld lijken behapbaar.’ Ook Milou Vissers, leerkracht op Basisschool Wereldwijs in Leusden, is enthousiast. ‘Ze hebben een heel duidelijk stappenplan, waar ik zelf ook zo mee aan de slag zou kunnen. De school waar ik werk is vorig jaar gefuseerd. Twee uitersten, een openbare en christelijke school, kwamen bij elkaar. Een methode zoals die van de Makkers zou heel goed werken in het samen laten komen van die verschillende werelden.’

Sebbe: ’En het sluit ook zo mooi aan bij wat Kees Klomp vertelde. De systemen komen voort uit verhalen, zegt hij. Dus: verander het verhaal, verander het systeem. Nu ik voor een deel als docent werk, merk ik dat engagement mij heel erg drijft: ik wil jongeren heel graag tot iets aanzetten, ook al is de wereld moeilijk te vatten. Ze in een positieve richting wijzen en laten nadenken over wat ze zelf kunnen doen. Ook als je dat nog niet in woorden vatten. Als het gevoel er maar is.’

Na de tweede workshop ronde is het tijd voor de borrel en afsluiting. Samen met een tasje vol activistische stickers en het boekje De Regenmaker van Kees Klomp, krijgen de deelnemers ook de leukste Loesje-poster te horen: