Met woorden de geschiedenis voelbaar maken

‘Okee!’ Schalt het door het klaslokaal. ‘Dan volgt nu eerst het saaie gedeelte van de les, dan hebben we dat maar gehad.’ Zo begint activist en columnist  Rochelle van Maanen haar gastles aan klas 3t van het Vathorst college. ‘Wat weten jullie over Indonesië?’ vervolgt ze. ‘Noodles!’, roept een leerling van klas, gevolgd door gelach. ‘Was een Nederlandse kolonie, toen kwamen de Japanners binnen, maar weet niet meer waarom’, zegt een andere leerling iets serieuzer. Op een nuchtere toon en met een dosis gevatte humor doorloopt Rochelle vervolgens in vogelvlucht de geschiedenis van de voormalige Nederlandse kolonie.

Het k-woord

De basis voor de eigenlijke les is daarmee gelegd. En die gaat over de rol van taal in hoe wij denken over de voormalige Nederlandse koloniën. ‘Welke woorden kennen jullie uit andere talen?’ vraagt Rochelle. ‘Scheldwoorden mogen ook, ik geef jullie even een pass…’,  en als het vervolgens stil blijft: ‘Zijn jullie nu ineens braaf? Ik hoor het k-woord vet vaak namelijk op het schoolplein’.

In de klas klinkt gegniffel. Rochelle doelt op kaulo, een woord uit de Surinaamse straattaal, door jongeren veelvuldig gebruikt om ergens nadruk op te leggen. ‘Weet iemand wat het woord echt betekent?’ vraagt Rochelle. Het giechelen in de klas zwelt aan. ‘Het betekent kontgat, toch?’ Zegt een leerling voorzichtig. ‘Precies’, gaat Rochelle verder. ‘En stel je nu eens voor dat je in de supermarkt staat en zegt: ik heb kaulo honger! Terwijl er een oud Surinaams vrouwtje achter je staat. Zou je dat doen?’ Een bulderlach gaat door het klaslokaal. Door de tijd heen kan de oorspronkelijke betekenis van een woord veranderen, wil Rochelle er maar mee zeggen. ‘Daarom is het belangrijk te beseffen dat woorden een herkomst hebben’.

Het stil verleden uitgesproken

Sprekender had deze eerste les van het onderwijsprogramma Het stil verleden uitgesproken niet kunnen beginnen, een zesdelige lessenreeks van stichting Silent Nois3. In de reeks maken leerlingen kennis met de geschiedenis van de voormalige koloniën. Daarna krijgen ze bezoek van mensen uit de voormalige koloniën die hun persoonlijke verhalen komen vertellen. Op basis daarvan krijgen de leerlingen les in poëzie, schrijven ze hun eigen gedichten, om die in de laatste les voor te dragen aan de ouderen.

Gedeelde taal?

Het is de eerste keer dat Silent Nois3 dit lesprogramma aanbiedt in deze opzet, met taal als insteek. Sher Ewo, Silent Nois3 directeur en bedenker van het lesprogramma, ziet taal als het ideale vertrekpunt om het over kolonisatie te hebben. ‘Praat je over de geschiedenis van de kolonisatie, dan gaat het ook over racisme en uitsluiting. Alleen de geschiedenis vertellen is dan niet genoeg:  door te laten zien hoe de impact van de kolonisatie nog doorleeft in onze huidige taal, maak je de geschiedenis voelbaar, omdat je aansluit bij de gedeelde belevingswereld.’

‘We laten de leerlingen dus ontdekken dat taal een barrière kan zijn,’ vervolgt Sher, ‘wanneer je niet doorhebt dat je langs elkaar heen praat. Zoals bijvoorbeeld met een woord als kaulo, dat een andere betekenis heeft in de Nederlandse context, maar voor een oudere Surinamer beledigend is. En we laten ze ervaren dat taal juist ook voor verbinding kan zorgen. Door bewustzijn te creëren over bepaalde racistische woorden en daar een nieuwe gedeelde taal voor te bedenken.’ Als voorbeeld noemt Sher het woord ‘blanken’, waar we nu ‘witte mensen’ zeggen. ‘Blank betekent ook ‘rein’ en specifiek in deze context impliceert dit woord dan dat niet-blanken, zwarte mensen, onrein zijn.’

Verhalen uitwisselen en poëzie schrijven

Naast de eerste twee lessen met theorie kregen konden de leerlingen van het Vathorst college in de derde en vierde les persoonlijk kennismaken met de vertellers uit de voormalige koloniën. Sher: ‘We laten de leerlingen dan zelf kleine groepjes vormen. Samen bereiden ze een tafel voor, met kleedjes en iets lekkers om de vertellers te ontvangen. Van te voren waren we erg benieuwd hoe de gesprekken zouden verlopen. Maar na even aftasten zag je dat alle groepjes heel geboeid met elkaar in gesprek waren. Ook docent Menno was aangenaam verrast en zei: kijk ze nu toch! Ik denk dat Menno en ik het allebei spannender vonden dan de leerlingen zelf.’

Meer informatie

Stil verleden uitgesproken is onderdeel van het programma Amersfoort Ontketent. Dit is een verzameling lesaanbod rondom het slavernij- en koloniaal verleden. Heb je in interesse in dit lesprogramma, of wil je ook aan de slag met dit onderwerp? Neem contact op met: luuk@neoscultuuronderwijs.nl

Fotografie: Lani-Anna Benfield