De kunst van taalverrijking

‘We moeten ook nog iets met kunst,’ klinkt het in de grote zaal van de Prodentfabriek, bij de start van de Conferentie Cultuuronderwijs 2024. Op het podium staat stadsdichter Tanja ter Brake die zichzelf begeleidt met een vrolijk ukelele deuntje. Het gelach dat klinkt doet vermoeden dat het refrein van het openingslied veel herkenning oproept. Gebrek aan tijd vormt immers voor veel onderwijsprofessionals een drempel bij het geven van cultuuronderwijs.

Het thema ‘taalverrijking door cultuuronderwijs’ trok dan ook een grote groep onderwijsprofessionals naar de Prodentfabriek. De behoefte om cultuuronderwijs vakoverstijgend en laagdrempelig in te zetten, leeft onder veel bezoekers. ‘Dat gevoel van tijdgebrek heerst ook bij ons op school,’ vertelt onderwijsassistent Jolanda. ‘Maar vandaag realiseer ik me dat je cultuuronderwijs niet groots hoeft op te zetten. Met kleine stapjes kun je al grote impact maken.’

Alles is taal en rekenen

Taal en rekenen spelen volgens keynote spreker Wolf Brinkman een prominente rol in cultuuronderwijs. ‘De essentie van cultuur is taalgestuurd,’ stelt hij in zijn lezing. De kunstenaar en educator ontwikkelde meer dan 600 kunstlessen waarvan hij er een aantal uitlichtte. Centraal in zijn aanpak staan de acht zogenaamde ‘cultuurbouwstenen’. Dit zijn begrippen, zoals ‘tijd en ruimte’, ‘emotie’ en ‘ordenen’, die Wolf gebruikt als ingang voor het bedenken van een kunstvakles.

Uitgaan van spel in plaats van een eindoel

Spel en experimenteren vindt Wolf al net zo belangrijk en dat laat hij de zaal ter plekke ervaren door een stukje van zijn les Muzikaal Mysterie te demonstreren. Bedacht vanuit de bouwsteen ‘ordenen’ en op basis van drie soorten pvc-buisjes met een specifieke grootte en kleur. Onder elke stoel ligt zo’n buisje, dat een leuk geluidje produceert wanneer je het tegen je hand tikt. In drie korte stappen stelt Wolf de zaal in staat om vlekkeloos de melodie van ‘Op een grote paddenstoel’ te spelen. Met veel enthousiaste reacties tot gevolg. ‘Mooi om te zien hoe je kinderen kunt betrekken door van spel uit te gaan in plaats van een einddoel,’ vertelt ICC’er Gery.

Iedereen is creatief

Tijdens de twee workshop rondes proefden deelnemers van verschillende werkvormen op het gebied van taal en kunst. In de les van Wolf Brinkman bedachten ze met behulp van de bouwstenen een kunst- en cultuur les rondom een thema. Groep 1 leerkracht Monique vertelde na afloop: ‘Die bouwstenen hielpen enorm bij het associëren, er kwamen steeds meer aspecten van ons onderwerp naar boven.’ Een van de mbo studenten vertelde: ik vind cultuuronderwijs best lastig, omdat ik denk dat ik niet creatief ben. Maar na deze les dacht ik: dat klopt niet, iedereen is natuurlijk creatief.’

Creatieve manieren om Nederlands te leren

Dat het niet moeilijk hoeft te zijn om een les te geven over poëzie ervaarden ook de deelnemers bij de workshop ‘Kunst en poëzie in de taalronde’ van stichting Taalvorming. In deze sessie liet Wietske Visser deelnemers stapsgewijs komen tot een gedicht. Ze koos het thema ‘vogel’ en liet de groep vertellen over een herinnering met een vogel. Alle zintuigen gingen daarbij open: wat zag je, waar was je? Wat deed de vogel? De stap om dat om te zetten in zinnen en vervolgens in een gedicht is dan nog maar klein, vertelt ISK-docent Robert: ‘Ik ben niet goed in dichten, maar heb nu voldoende tools in handen om er toch mee aan de slag te gaan in de klas. Heel fijn, want ik zoek altijd naar creatieve manieren om mijn anderstalige leerlingen het Nederlands te leren.’

Mijn taal mag er ook zijn

In verschillende workshops kwam naar voren dat meertaligheid in de klas een enorme verrijking kan zijn. ‘Bij de workshop van Maaike Mayer leerde ik dat we niet meer moeten spreken van taalachterstand, maar van meertaligheid,’ vertelt Pelle van Cultuur & School Utrecht. ‘Dat was een eyeopener voor me.’ Meertaligheid kwam ook terug in de workshop ‘muziek is een taal’ van Aslan Muziekcentrum. ‘Bij een van de oefeningen liet Sven ons een Spaans liedje zingen in alle andere talen die worden gesproken in de groep,’ vertelt taalcoördinator Sylvia. ‘Un, dos, tres, in het Engels, Turks of Arabisch. Zo’n simpele oefening die de wereld van kinderen vergroot. En de kinderen die thuis een andere taal spreken voelen zich gezien: ‘hee, mijn taal mag er ook zijn!’

Of, zoals Tanja ter Brake het zei, in haar ‘poëtische notulen’ die zij na afloop plenair deelde:

‘Met meertaligheid leggen we meerdere weggetjes aan in ons hoofd,
Het vertraagt zelfs het proces van Alzheimer,
Is me in een van de workshops beloofd.’

Linda Bouritius Photograpy legde de conferentie vast in beeld. Bekijk hieronder een selectie uit de leukste en mooiste momenten: