Out of the box in vier stappen

Buiten de gebaande paden treden. Out of the box denken. Omdenken, of buiten de lijntjes kleuren. Zomaar wat termen die verwijzen naar het menselijk vermogen om tot nieuwe ideeën te komen, bestaande kaders los te laten, of een vraag of probleem vanuit een nieuwe insteek te benaderen.

Creatief denken kun je leren

Creatief denken heet het nu officieel, in de nieuwe indeling van vaardigheden van het SLO. Samen met ‘analytisch en kritisch denken’ hoort creatief denken thuis in het cluster van ‘denkvaardigheden’, die je wellicht nog zult kennen van het rijtje 21e eeuwse vaardigheden.

“Creatief denken omvat meerdere en uiteenlopende strategieën om dingen te bedenken of problemen op te lossen”, lezen we op de website van het SLO. Voor het oefenen van die vaardigheid hebben leerlingen volgens het SLO concrete vraagstukken nodig binnen meerdere vakgebieden. Niet alleen lossen ze dan een concreet probleem op, leerlingen ontwikkelen ook het vermogen om creatief te denken in andere situaties.

Het creatief proces: vier stappen

Bij NEOS zijn we ervan overtuigd dat creativiteit iets is wat je kunt leren. En niet alleen dat: elke leerkracht kan leerlingen helpen om hun creatieve vaardigheden te ontdekken en te ontwikkelen. Vanuit dat idee organiseerden we op 27 mei 2025 een actieve workshop voor ICC’ers en leerkrachten. Onder begeleiding van cultuureducator Renske Hoogervorst doken we samen in het creatieve proces.

Creativiteit is volgens Renske het vermogen om nieuwe ideeën, oplossingen of combinaties te bedenken die echt uniek zijn. Tijdens de workshop leidde Renske de deelnemers stap voor stap door het creatieve proces. Ze deed dit aan de hand van een voorbeeldopdracht, waardoor iedereen direct kon ervaren hoe het werkt:

Je hebt drie velletjes papier en een schaar. Daarmee maak je een speeltoestel voor een waanzinnige speeltuin.

1. Oriënteren
   In deze stap activeer je de voorkennis van de leerlingen. Je kunt de leerlingen prikkelen met vragen als: wat is jouw favoriete speeltoestel? Of: als alles mogelijk is, wat voor speeltoestel zou je dan in je achtertuin willen hebben. Via dit soort vragen activeer je de eigen associaties en herinneringen van de leerlingen, zodat ze meer voor zich zien dan alleen een glijbaan.
2. Onderzoeken
   In deze stap laat je de leerling op onderzoek uitgaan, met als doel hun eerste ideeën groter te maken, te verrijken of uit te breiden. Wat weet je al van een speeltuin, waar zijn toestellen van gemaakt? Je kunt de leerling laten zoeken op internet, of bij het verzamelen van ideeën niet aan een gewonen speeltuin te laten denken, maar aan een pretpark. Ook kan je de leerling in deze stap iets laten doen. Maak meerdere schetsen van jouw nieuwe speeltoestel. Of: hoe ziet het eruit als je twee van jouw favoriete toestellen combineert? Op deze manier daag je de leerling uit verder te gaan dan het imiteren van wat ze al kennen.
3. Uitvoeren/doen
   In deze stap gaat het om het uitvoeren van de ideeën die de leerlingen in stap 1 en 2 verzamelden en verrijkten. In het voorbeeld van de speeltuin kun je leerlingen in groepjes van vijf hun individuele ontwerpen laten samensmelten tot een speeltuin. De leerlingen moeten dan samen keuzes maken, combinaties maken tussen hun ontwerpen en uitzoeken hoe ze hun bedenksels met elkaar kunnen verbinden. Zo werd in een van de groepjes een klimrek de basis van een schommel, of gaf de trampoline in het midden toegang tot de klimrekken eromheen.
4. Evalueren
   In de laatste stap laat je de leerling reflecteren op hun eigen proces: hoe kwam ik eigenlijk op het idee van die klimglijbaan? Deze stap is misschien wel net zo belangrijk als de uitvoering en het resultaat: door leerlingen bewust te maken van hun keuzes, kunnen ze het oplossend vermogen in een volgende situatie opnieuw toepassen. Heb ik nieuwe dingen geleerd en zo ja wat? Had ik het ook op een andere manier kunnen doen? Op deze manier leert de leerling ook dat er niet sprake is van goed of fout, maar dat er meerdere oplossingen bestaan voor hetzelfde probleem.

Creativiteit bij alle vakken

Creatief denken is niet alleen zinvol in een kunstles: het is een overstijgende vaardigheid die je kunt oefenen en ontwikkelen binnen alle vakgebieden. 
Om dit te verduidelijken geven we twee voorbeelden.

Stimuleren van creatief denken bij wereldoriëntatie:

• Associëren: waar zou je allemaal aan kunnen denken bij de titel van dit thema?
• Zoek minstens 4 bronnen die iets over het onderwerp te zeggen hebben. Een bron kan ook een persoon, bedrijf of een organisatie zijn.
• Maak een mindmap van de vragen die je allemaal zou kunnen stellen in het interview.
• Inventariseer de overeenkomsten en de verschillen tussen informatie die de verschillende bronnen geven.

Stimuleren van creatief denken bij wiskunde:

• Bedenk zoveel mogelijk manieren om deze som uit te rekenen.
• Bedenk zoveel mogelijk manieren om deze rechthoek in vier even grote stukken te verdelen.
• Maak een tekening van het verhaal van de redactiesom om de som aan iemand anders uit te leggen.
• Sommen op je eigen manier uitrekenen.
• Samen reflecteren welke manieren er zijn.

Wil je samen met je team aan de slag met creatief denken?

In een teamtraining leren jij en je collega’s het begeleiden van creatief denken direct toe te passen in de klas. Tijdens deze workshop ervaar je zelf de vier stappen en krijg je concrete tools voor elke vakrichting. Stuur een mailtje voor meer informatie.